Jednym z zadań nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniami jest wspomaganie uczniów w wyborze kierunku kształcenia i zawodu. Doradztwo zawodowe dla uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego powinno być prowadzone w taki sposób, aby zapewnić im możliwość indywidualnego rozwoju, a także stworzyć warunki do aktywności zawodowej w przyszłości.
Przygotowanie uczniów do wyboru zawodu i kierunków kształcenia jest jednym z podstawowych zadań systemu oświaty i dotyczy wszystkich uczniów. Przepisy nie przewidują bowiem możliwości zwolnienia ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego z zajęć doradztwa zawodowego. Wydaje się natomiast, że właśnie ich udział w doradztwie zawodowym ma szczególne znaczenie. Wynika to z odmiennych predyspozycji oraz zróżnicowanych ograniczeń. Uczeń i jego rodzice muszą na każdym etapie kształcenia rozumieć, jakie możliwości stoją przed dzieckiem, a które plany nie mają szans na realizację.
Jak prowadzić doradztwo zawodowe dla uczniów z orzeczeniem
Najważniejszym działaniem jest uzyskanie informacji o stanie zdrowia, na przykład na podstawie zaświadczeń i opinii lekarskich, analizy absencji w szkole lub w wyniku przeprowadzonego wywiadu zdrowotnego z uczniem i rodzicem..
Posiadając powyższe informacje, doradca zawodowy przygotowuje opinię, na którą składają się:
- określenie stanu zdrowia ucznia,
- wskazanie mocnych i słabych stron ucznia,
- charakterystyka sposobu pracy ucznia oraz preferowany kanał percepcji (słuchowy, wzrokowy, ruchowy),
- wskazanie zainteresowań ucznia,
- sugestia dotycząca poziomu kształcenia.
Doradca zawodowy powinien śledzić trendy na rynku pracy, jak również trendy w nowych technologiach, aby uniknąć sytuacji, w której przeoczy zmianę przeciwwskazań do wykonywania konkretnego zawodu, najczęściej z listy tzw. zawodów przyszłości. Warto również, aby doradca wspomniał, że to lekarz, a nie opiekunowie dokonują kwalifikacji zdrowotnej do nauki zawodu.
Rodzice potrzebują rzetelnych informacji na temat struktury szkolnictwa, instytucji wspierających rozwój osobowy oraz zawodowy, a w przypadku dzieci z niepełnosprawnością, również informacji o możliwościach skorzystania z form pomocy i programów wsparcia (kompetencyjnego, organizacyjnego, medycznego, finansowego).
Kluczowe zadania doradcy zawodowego w pracy z uczniem posiadającym orzeczenie
Doradztwo zawodowe dla uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego nie może ograniczać się jednak do diagnozy i określenia predyspozycji. Na jakie kompetencje, umiejętności, predyspozycje trzeba zwrócić szczególną uwagę? Do najważniejszych należą:
- efektywna komunikacja,
- umiejętne rozwiązywanie sytuacji konfliktowych,
- współdziałanie w grupie, praca zespołowa,
- radzenie sobie ze stresem,
- ocena własnego zachowania,
- motywacja,
- radzenie sobie z negatywnymi reakcjami ze strony otoczenia,
- znajomość strategii radzenia sobie z lękiem,
- skuteczne zarządzanie czasem,
- organizacja pracy.
Jednocześnie jednak, w pracy z uczniem z niepełnosprawnością należy pamiętać o innych ważnych czynnikach, takich jak:
- lokalne możliwości wyboru kierunku i formy szkolenia zawodowego – dostępność szkół,
- wybór szkoły masowej lub specjalnej szkoły zawodowej,
- koszty kształcenia,
- możliwość uzyskania dalszych kwalifikacji – możliwości rozwoju w zawodzie,
- prestiż społeczny zawodu,
- wynagrodzenie.
- Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.) – art. 1 pkt 19, art. 26a.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2020 r. poz. 1280) – § 6 ust. 2 pkt 6, § 18, § 20
